Samenvatting van de lezing

Ir. Jan Mengelers

De toekomst is niet meer wat ie geweest is

De trits universiteit, overheid en industrie
De spreker behandelde dit onderwerp met de bespreking van de trits ‘wetenschap/technologie, industrie en overheid’ als oplossingsmodel voor de vele uitdagingen, waar we mee geconfronteerd worden, waarvan allereerst onze concurrentiekracht. Als eerste kwam de universiteit en de ontwikkeling van dit instituut naar zijn huidige vorm aan de orde.

Drie generaties van universiteiten
Men kan de evolutie van de universiteit indelen in drie generaties: de eerste generatie begint met de stichting van de oudste universiteiten in Europa en culmineert in de universiteit van Parijs (gesticht rond 1150). Ze is daarmee niet de oudste, dat is de universiteit van Bologna (1088). Onder de oudste tien, nog bestaande en nooit gesloten geweest zijnde, universiteiten bevinden zich twee Engelse (waaronder Cambridge, zie later), twee Spaanse, een Portugese en vier andere Italiaanse universiteiten. Als een beroemd voorbeeld van de tweede generatie noemde de spreker de Humboldt Universiteit in Berlijn (gesticht 1810) en als typisch voorbeeld van de derde en huidige generatie (weer) de universiteit van Cambridge.

De eerste van deze drie generaties stond in het teken van onderwijs (het verklaren van en discussiëren over teksten) en was universeel georiënteerd, met het Latijn als universele taal. Tijdens de tweede generatie werd onderzoek aan het onderwijs toegevoegd (het ontdekken van de natuur). Dit gebeurde vooral monodisciplinair. De universiteiten waren nationaal gericht, en het onderwijs was dan ook in de landstaal. De derde generatie voegt hier valorisatie (het waardevol maken voor de maatschappij van de onderzoeksresultaten), het werken in multidisciplinaire teams en in netwerkverbanden en een mondiale oriëntatie aan toe. Engels wordt meer en meer de universele taal aan universiteiten, zeker aan de technische. Een derde generatie universiteit wordt verder gekarakteriseerd door een op de student gerichte instelling, waarbij de staf als coach fungeert, die samenwerkingsprojecten met industrie propageert, zodat de fondsen van meer bronnen dan ooit komen en die kwaliteitsbewaking hoog in het vaandel hebben staan.

Natuurlijk zijn alle nog bestaande universiteiten min of meer meegegroeid met de bovengeschetste ontwikkeling, vandaar dat Cambridge, een van de alleroudste, als eerste generatie topuniversiteit ook een toppositie als derde generatie universiteit inneemt. De TU/e (10,000 studenten) is een typisch voorbeeld van een derde generatie universiteit, die daarheen groeide van 1955 tot heden en van science for science naar interactive science & technology.

Industriële revoluties en gigantische nieuwe uitdagingen
We hebben twee industriële revoluties achter ons, de eerste industriële revolutie ‘steenkool en stoom’, in de periode van 1770 tot 1850, de tweede industriële revolutie ‘elektriciteit en olie’, in de periode van 1850-1960 en we zitten momenteel in de overgang van de derde ‘elektronica, ínformatica’ (in de periode 1960-2010), naar de vierde ‘cyber-physical systems, die nu begint.

De laatste wordt gekarakteriseerd door verregaande automatisering en robotisering van machine en ook van de mens. Deze kan worden volgestopt met intieme technologie, bestaande uit elektromechanische, opto-elektronische en nanotechnologische en biotechnologische devices. Tenslotte hoort de langverwachte doorbraak van kunstmatige tot deze industriële revolutie, voor een continu veranderingsproces, waaronder nogal wat disruptieve.

Met Brainport kan Nederland het aan
Het industriële complex van de regio Eindhoven is een van de innovatiefste delen van Europa en wordt behalve door de TU/e en de universiteit van Tilburg bediend door een aantal andere universiteiten in een netwerk dat zich uitstrekt zich tot in België en Duitsland. De spreker noemde vijf zwaartepunten, die Nederland als grote stadsstaat aan een rivierendelta aangaan, te weten

• Zelfvoorzienend zijn in energie: van fossiel naar duurzaam, met gas als transitiemogelijkheid
• Leveringszekerheid van grondstoffen, van water tot zeldzame aardmetalen: onafhankelijk worden van de schaarste met behulp van circulaire economie en bio-based economy.
• Delta 3.0: veilige delta en (deep-)sea exploration
• Gezond leven: van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag
• Mobiliteit: autonoom rijden in 2040 en 25% e-mobility in 2040

Mondiaal zal 70% van de bevolking in stedelijke gebieden wonen, wat betekent dat

• Er zullen geopolitieke verschuivingen en mondiale machtsverschuivingen zijn.
• Verdere voedselschaarste moet voorkomen worden.
• De werkelijk grote uitdagingen zijn die welke wij nog niet kennen.