Filosofiegroep Pouwel Slurink

De evolutie van een cultuurdier: de zegeningen en gevaren van cumulatieve cultuur.

Studiegroep,
filosofie kennisniveau gemiddeld

Woensdagavonden, 20.00 uur
2024: 11 sep, 9 okt, 13 nov, 11 dec
2025: 8 jan, 12 feb,12 mrt, 9 apr, 14 mei, 11 jun (reserve)

Het is een discussie die al gevoerd werd tussen de sofisten en Plato: heeft de mens wel echt een natuur? In de twintigste eeuw waren het vooral filosofen en menswetenschappers die claimden dat de mens zichzelf kiest, ontwerpt of programmeert met behulp van de vrije wil of binnen het kader van een cultuur. Gedragsbiologen en evolutionair psychologen claimden dat de mens desondanks toch een dier blijft, met een uiteindelijk toch specifiek gedragsrepertoire. Zij gaven wel toe dat de mens als cultuurdier moet overleven in zijn eigen, door middel van cultuur en techniek gecreëerde wereld: het interactiemodel was geboren, onder de titel van ‘genen-cultuur-coëvolutie’.

Nu is er ook een stroming van gedragsbiologen die verder gaan met dit interactiemodel, maar vooral cultuur beklemtonen. Zij hebben het dan ook liever over ‘cultuur-genen-coëvolutie’. Zij benadrukken  de uniciteit van de mens en de enorme flexibiliteit en macht die cultuur biedt. Cumulatieve cultuur stelt mensen in staat bijna overal op aarde te overleven. Afzonderlijke mensen hoeven niet altijd heel slim te zijn: ze weten vaak niet eens meer waar bepaalde gebruiken goed voor zijn. Het is de collectieve kennis die mensen succesrijk heeft gemaakt.

Toch draven deze biologen misschien door als ze een menselijke natuur ontkennen en zo ook terugvallen op het idee van oneindige plooibaarheid. Er is duidelijk behoefte aan interdisciplinaire reflectie, waarbij alle interacties tussen de omgeving en de cultuur, het brein en de genen aan de orde komen. Wat is het beste model?

Wij gaan uit van het Engelstalige boek van (het echtpaar) Lesley Newson en Peter Richerson dat het verhaal over het ontstaan van de mens als cultuurdier in acht hoofdstukken uit de doeken doet. Zij gaan ervan uit dat mensen al vroeg echte opportunistische aanpassers waren. Cultuur kreeg vat op vroege mensen en uiteindelijk werd de mens zo flexibel dat het begrip van een ‘menselijke natuur’ eigenlijk inhoudsloos is. Via de soms belangwekkende voetnoten van dit boek en met behulp van een paar extra teksten onderzoeken we vervolgens of hun verhaal volledig is.

Literatuur: Lesley Newson & Peter J. Richerson, A Story of Us, A New Look at Human Evolution. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0190883201

Pouwel Slurink studeerde af in de ethiek en promoveerde in de wetenschapsfilosofie in Nijmegen. Hij gaf les aan diverse universiteiten en voor diverse instellingen. Hij schreef veel artikelen en recensies en het boek Aap zoekt zin, Waarom wij bewustzijn, vrije wil, cultuur en religie hebben (2014). Online: https://pouwelslurink.academia.edu/   en   https://pouwelslurink.wordpress.com/.